Doorzoek de hele website naar monumenten, activiteiten, winkels, agenda-items of andere interessante pagina's.
Scherpenzeel ligt in de Gelderse Vallei. Oorspronkelijk een moerasgebied dat regelmatig overstroomde bij hoge waterstand van de Rijn. Bewoning van dit laaggelegen land was lange tijd niet mogelijk. Het bisdom Utrecht stichtte in 998 de Benedictijner abdij op de Hohorst in Leusden, niet ver hier vandaan. De monniken van dit klooster maakten een aanvang met de ontginning van de Gelderse Vallei. Door de aanleg van de Grebbedijk rond 1200 overstroomde de Vallei minder vaak en werd bewoning op de zandruggen mogelijk.
Vroeger bestond ons land uit verschillende staatjes geleid door bisschoppen, graven, hertogen en heren. Zij probeerden meer macht te krijgen door grond te veroveren. Dit veroorzaakte oorlogen. Ter verdediging werden in de grensgebieden versterkte huizen en kastelen gebouwd, die dienden als een veilige plek. Dat was ook het geval in deze streek, op de Veluwe in het grensgebied van de toenmalige regio’s ‘het Sticht’ (de huidige provincie Utrecht) en ‘Gelre’ (nu de provincie Gelderland). Een archiefstuk van de Amersfoortse St. Paulusabdij uit 1229 bevat de oudst bekende vermelding van de naam Scherpenzeel, toen ‘Scarpenzele’ genoemd. Deze naam verwijst naar een versterkt huis. Het laatste deel van het woord ‘zeel’ is afgeleid van ‘zale’ of ‘sale’, dat zaal of huis betekent. Met het eerste deel ‘scherpen’ kan men een rij scherpe palen bedoeld hebben. Het zou in dit geval kunnen gaan om een versterkt huis omgeven door een rij palen, het prototype van een oude burcht of kasteel.
Over dit gebouw lezen we pas in het midden van de 14e eeuw. Het was toen al bekend dat de heren van Scherpenzeel, een van de oudste riddergeslachten op de Veluwe, een belangrijke rol gespeeld hebben in de ontwikkeling van het ‘Huis Scherpenzeel’. Het huis was van oorsprong een versterkt huis met waarschijnlijk twee grachten eromheen, en er waren ‘heerlijke rechten’ aan verbonden. In de loop van de eeuwen is het huis verbouwd en verbeterd. In 1856 werd het 18e-eeuwse huis onder architectuur van Van Lunteren omgevormd tot buitenplaats. Toen kreeg het huis zijn tegenwoordige neogotische vorm. In die tijd was het huis in bezit van mevrouw Benudina Maria Royaards – van Naamen van Scherpenzeel en de heer Herman Royaards, die het gingen gebruiken als buitenhuis; zij woonden in Utrecht aan het Janskerkhof. Zij zijn de stamouders van de familie die nu nog het Landgoed Scherpenzeel in bezit heeft. Huis Scherpenzeel en het bijbehorende koetshuis hebben de laatste decennia verschillende gebruikers en functies gehad en zijn nu in beheer bij de Stichting Geldersch Landschap & Kasteelen.
Al in de 18e eeuw komen veel stedelingen genieten van de rust die de Gelderse Vallei toen ook bood. Onder deze rustzoekers bevonden zich verschillende kunstenaars. Zij raakten geïnspireerd door het fraaie Scherpenzeel. Uit die periode dateren de eerste afbeeldingen van ons dorp.
Een zwarte bladzijde in de Scherpenzeelse geschiedenis. Ter verdediging werden in 1939 drieduizend gemobiliseerde militairen in Scherpenzeel ingekwartierd op een bevolking van ongeveer 1500 personen. De Grebbelinie, die vlakbij het dorp ligt, werd na tachtig jaar weer in gebruik genomen. Nu als waterlinie. Grote gebieden werden geïnundeerd om de vijand een halt toe te roepen bij een aanval. Voor het verkrijgen van schootsveld werden bomen gekapt en boerderijen platgebrand. Op 10 mei 1940 moesten alle inwoners van Scherpenzeel evacueren naar Noord-Holland. Drie dagen later kwam Scherpenzeel onder vuur te liggen. Artillerievuur van zowel de Duitse als de Nederlandse strijdmacht zorgden voor enorme verwoestingen in het dorp. Honderden huizen raakten zwaar beschadigd of waren weggevaagd.
Vrijwel direct nadat de bewoners eind mei 1940 weer waren teruggekeerd, begon de wederopbouw van Scherpenzeel. Huizen, boerderijen en andere gebouwen werden in de stijl van de Delftse School wederopgebouwd en sieren tot op heden het centrum van Scherpenzeel.
Kort voor de bevrijding in 1945 bliezen terugtrekkende vijandelijke troepen de kerktoren van de NH-kerk en de karakteristieke standerdmolen aan de Molenweg op. De toren is wederopgebouwd. Op de plaats waar de molen stond, staat nu een kerkgebouw.
De bevolking van Scherpenzeel is sinds 1945 verder gegroeid tot ruim 9500 inwoners. Er zijn verschillende woonwijken bijgekomen. De industrie en bedrijvigheid zijn toegenomen. Desondanks is het dorpse karakter van Scherpenzeel bewaard gebleven. De aandacht en belangstelling voor de geschiedenis van Scherpenzeel dragen bij tot het instandhouden van historisch waardevolle panden en het levendig houden van Scherpenzeels verleden door de Vereniging Oud-Scherpenzeel.
Op de hoogte blijven van de laatste lokale acties in Scherpenzeel? Schrijf je nu direct in en ontvang het direct in je mailbox.